Μουσεία: χώροι ιδιαίτεροι, όπου το παρελθόν συναντά με θαυμαστό τρόπο το παρόν. Τεκμήρια του ανθρώπινου πολιτισμού και του περιβάλλοντος εκτίθενται στο κοινό για να το εκπαιδεύσουν και να το ψυχαγωγήσουν. Και κάπου εδώ μέσα από τον μουσειακό κόσμο γεννιέται η μουσειολογία.

Αλήθεια πόσο ενημερωμένοι είμαστε για το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό αντικείμενο; Τι ακριβώς περιγράφει ο όρος «μουσειολογία»; Πώς η μουσειολογία συνδέεται με άλλα επιστημονικά αντικείμενα; Ποια είναι η κατάσταση στα μουσεία και ποια η αντίληψη που επικρατεί για τη μουσειολογία στη σύγχρονη κοινωνία; Ποια μπορεί να είναι η επαγγελματική πορεία των μουσειολόγων στην Ελλάδα της κρίσης;

Απαντήσεις στα σημαντικά αυτά ερωτήματα και μια μικρή γεύση για τη μουσειολογία γενικότερα, θα μας δώσει στη συνέντευξη που ακολουθεί ο κ. Κώστας Αρβανίτης, Senior Lecturer Μουσειολογίας και Διευθυντής του προγράμματος σπουδών του Μεταπτυχιακού Μουσειολογίας του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Κ. Αρβανίτη πότε η μουσειολογία  πρωτοεμφανίζεται ως ιδιαίτερος κλάδος στην εκπαίδευση;

Στοιχεία μουσειολογίας προσφέρονταν ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα σε πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Harvard και στο Courtauld, Ινστιτούτο Τέχνης του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Η «μουσειολογία», όπως την ορίζουμε σήμερα, δηλαδή η διδασκαλία και η μελέτη ιστορίας, θεωρίας και πράξης σε μουσεία, αναπτύσσεται τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 κυρίως στη Βρετανία και κυρίως στο πλαίσιο σπουδών αρχαιολογίας ή ιστορίας της τέχνης. Από τη δεκαετία του ’90 και έπειτα, και με πρωτοπόρο το Τμήμα Μουσειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Leicester στη Βρετανία, γίνεται μια προσπάθεια η μουσειολογία να αποκτήσει οντότητα ως διακριτό και διεπιστημονικό αντικείμενο σπουδών, παρά ως ένας κλάδος άλλων καθιερωμένων και παραδοσιακών επιστημών.

Ποια η απήχηση της μουσειολογίας σήμερα ως εκπαιδευτικό αντικείμενο στην Ελλάδα και στο εξωτερικό;

Σήμερα η μουσειολογία έχει πια καθιερωθεί ως αντικείμενο σπουδών, ως επί το πλείστον μεταπτυχιακών, στο εξωτερικό, κυρίως στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Στη Βρετανία πολλά πανεπιστήμια προσφέρουν μεταπτυχιακές σπουδές στη μουσειολογία και σχετικά αντικείμενα (π.χ. μουσειοπαιδαγωγική, διοίκηση πολιτιστικής κληρονομιάς). Αντίστοιχες σπουδές υπάρχουν στη Γαλλία, την Ολλανδία και αλλού στην Ευρώπη, όπως και στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Το Smithsonian έχει έναν ενημερωμένο κατάλογο προγραμμάτων Mουσειολογίας σε εκπαιδευτικά ιδρύματα: http://museumstudies.si.edu/training.html.

Στην Ελλάδα, η μουσειολογία διδάσκεται μέχρι το 2002 ως μάθημα κυρίως σε προγράμματα σπουδών αρχαιολογίας και αρχιτεκτονικής. Το 2002 ιδρύεται το Διαπανεπιστημιακό Μεταπτυχιακό «Μουσειολογία-Διαχείριση Πολιτισμού» των Α.Π.Θ. και Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και στη συνέχεια κάνουν την εμφάνισή τους μεταπτυχιακά μουσειολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και αλλού. Επίσης, από ότι γνωρίζω, το Τ.Ε.Ι. Δυτικής Ελλάδας προσφέρει πρώτο πτυχίο στη Mουσειολογία.

Η ανάπτυξη της μουσειολογίας τα τελευταία 15 με 20 χρόνια, δείχνει την απήχηση που έχει ως αντικείμενο σπουδών τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Ως ένα βαθμό και κυρίως στο εξωτερικό, αυτή η απήχηση συμβαδίζει με την αναγνώριση της μουσειολογίας όχι μόνο ως επιστημονικού αντικειμένου, αλλά και ως επαγγελματικού κλάδου. Όλο και περισσότερο γίνεται κατανοητό ότι τα μουσεία χρειάζονται επιστήμονες με σπουδές, ειδίκευση και κατάρτιση όχι μόνο στις επιστήμες που σχετίζονται με τις συλλογές τους (π.χ. αρχαιολογία, ιστορία της τέχνης, φυσικές επιστήμες, ανθρωπολογία), αλλά και στη μουσειολογία, η οποία δίνει στους ανθρώπους των μουσείων απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες και εμπειρία σε: ερμηνεία και επιμέλεια συλλογών, προγραμματισμό και σχεδιασμό εκθέσεων, μάθηση και εκπαίδευση στο μουσείο, επικοινωνία με το κοινό και τους επισκέπτες, και σε οργάνωση, διοίκηση και μάρκετινγκ.

Ποιο είναι το προφίλ του ατόμου που θα επιλέξει να σπουδάσει μουσειολογία και ποιες οι προϋποθέσεις για το μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών;

Οι περισσότεροι φοιτητές μουσειολογίας έχουν προηγούμενες σπουδές σε ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες (π.χ. αρχαιολογία, ιστορία, ιστορία τέχνης, ανθρωπολογία, φωτογραφία, φιλολογία, κοινωνιολογία). Παρόλα αυτά και ακριβώς επειδή η μουσειολογία είναι ένα διεπιστημονικό αντικείμενο και τα μουσεία τα ίδια σχετίζονται με διαφορετικές επιστήμες (π.χ. μουσεία αρχαιολογίας, ιστορίας, τέχνης, φυσικής ιστορίας, επιστημών και βιομηχανίας), άτομα με ποικίλα και διαφορετικά ενδιαφέροντα και προηγούμενες σπουδές μπορούν να σπουδάσουν μουσειολογία.

Οι προϋποθέσεις για εξασφάλιση θέσης σε ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών μουσειολογίας διαφέρουν ανάλογα με το πανεπιστήμιο. Τα συνήθη κριτήρια είναι ένας καλός βαθμός πτυχίου, καλές συστατικές επιστολές και κάποια πρακτική εμπειρία σε μουσεία ή σχετικούς οργανισμούς. Για μεταπτυχιακά του εξωτερικού, υπάρχει επίσης το κριτήριο της επάρκειας της γλώσσας.

Θα μπορούσαμε να έχουμε μια  μικρή ενημέρωση για το μεταπτυχιακό πρόγραμμα μουσειολογίας στο πανεπιστήμιο που διδάσκετε;

Η Μουσειολογία ως αντικείμενο σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Manchester έχει ιστορία 40 ετών και προσφέρεται μέσω του μεταπτυχιακού MA Art Gallery and Museum Studies. Οι σπουδές είναι Full-Time (1 έτος) ή Part-Time (2 έτη). Κάθε χρόνο έχουμε περίπου 45 φοιτητές που προέρχονται από διαφορετικά επιστημονικά αντικείμενα (κυρίως ανθρωπιστικές επιστήμες) και διαφορετικές χώρες (π.χ. Βρετανία, ΗΠΑ, Καναδά, Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Ν.Κορέα, Κίνα, Ιαπωνία – και κάποιες χρονιές και Ελλάδα). Το μεταπτυχιακό προσφέρει τόσο θεωρητική γνώση σε θέματα ερμηνείας και παρουσίασης συλλογών όσο και πρακτική εμπειρία, όπως για παράδειγμα στην επιμέλεια συλλογών, προγραμματισμό, στην οργάνωση και αξιολόγηση εκθέσεων και στη μελέτη κοινού και επισκεπτών. Οι φοιτητές μας συνεργάζονται με τοπικά μουσεία σε διάφορα εκθεσιακά και μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα. Το γεγονός ότι η πόλη του Manchester έχει πληθώρα μουσείων και το πανεπιστήμιο το ίδιο έχει δύο μουσεία (το Manchester Museum και τη Whitworth Art Gallery) δίνει τη δυνατότητα στους φοιτητές μας να μελετήσουν διαφορετικά παραδείγματα και διαφορετικές πρακτικές. Για περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα σπουδών, μπορείτε να δείτε εδώ: http://www.alc.manchester.ac.uk/icp/postgraduate-study/agms/

Ποια είναι η εμπειρία σας από το βρετανικό σύστημα σπουδών;

Φοίτησα στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. Στη συνέχεια έκανα το μεταπτυχιακό Μουσειολογίας του πανεπιστημίου του Leicester στη Βρετανία και διατριβή στο ίδιο πανεπιστήμιο. Από το 2006 διδάσκω στο μεταπτυχιακό της Μουσειολογίας του Πανεπιστημίου του Manchester και τα τελευταία 6 χρόνια διευθύνω το πρόγραμμα σπουδών του μεταπτυχιακού. Όπως ήδη ανέφερα, η μουσειολογία έχει μακρά ιστορία και παράδοση στη Βρετανία, τόσο στην εκπαίδευση όσο και ως επαγγελματικός κλάδος. Δεν είναι μια στατική επιστήμη. Αναπτύσσεται συνεχώς και προς διαφορετικές κατευθύνσεις και τα μεταπτυχιακά Μουσειολογίας στη Βρετανία, μέσω των εντατικών προγραμμάτων σπουδών τους, και της σύνδεσης ακαδημαϊκής έρευνας με την πρακτική εμπειρία προσπαθούν να προσφέρουν στους μελλοντικούς επαγγελματίες μουσείων απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες.

Είστε ο ιδρυτής του δικτύου «Μουσειολογία». Τι σας οδήγησε σε αυτή την πρωτοβουλία; Τι ανάγκες ήρθατε να καλύψετε;

Το www.museology.gr είναι ένα online κοινωνικό δίκτυο για μουσειολόγους στην Ελλάδα. Το δίκτυο συνεργάζεται με την Εταιρεία Ελλήνων Μουσειολόγων (https://greekmuseologists.wordpress.com) και αποσκοπεί στο να φέρει σε επαφή ανθρώπους που ασχολούνται με τη μουσειολογία, ερευνητικά ή επαγγελματικά. Το δίκτυο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2009 για να προσφέρει σε μουσειολόγους και ανθρώπους των μουσείων εύκολη και γρήγορη επικοινωνία και διαδικτυακό χώρο για ανταλλαγές απόψεων για θέματα μουσειολογικής θεωρίας, πράξης και επαγγελματικής αποκατάστασης. Έχει μέχρι σήμερα πάνω από 1700 μέλη και έχει φιλοξενήσει πάνω από 400 συζητήσεις, από θέματα σπουδών, έρευνας και επαγγελματικής αποκατάστασης μέχρι ζητήματα μουσειακής νομοθεσίας. Είναι μια συλλογική προσπάθεια και βασίζεται στη συμμετοχή των μελών του. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται κυρίως από μέλη που ενδιαφέρονται να σπουδάσουν μουσειολογία, αν και η λειτουργία του έχει ατονήσει τελευταία. Αυτόν τον καιρό συζητώ με συναδέλφους μουσειολόγους στην Ελλάδα τη μεταφορά του δικτύου σε νέα πλατφόρμα που θα εξυπηρετεί καλύτερα τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μελών του.

Πώς βλέπετε το μέλλον στον κλάδο της μουσειολογίας στην Ελλάδα;

Συγκρατημένα αισιόδοξα. Όλο και περισσότερο η μουσειολογία εδραιώνεται στην Ελλάδα ως επιστημονικό πεδίο και επαγγελματική πρακτική και αυτό οφείλεται στην ακάματη δράση ανθρώπων, όπως η Ματούλα Σκαλτσά (Καθηγήτρια Μουσειολογίας στο Α.Π.Θ. και Πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Μουσειολόγων), Μάρλεν Μούλιου (Λέκτορας Μουσειολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών), Αλεξάνδρα Μπούνια (Επίκουρη Καθηγήτρια Μουσειολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Ανδρομάχη Γκαζή (Επίκουρη Καθηγήτρια Μουσειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο) και άλλων συναδέλφων και ανθρώπων των μουσείων που αδικώ αυτή τη στιγμή που δεν τους αναφέρω. Επίσης, όλο και περισσότεροι νέοι αποφασίζουν να σπουδάσουν μουσειολογία και επιθυμούν να ασχοληθούν επαγγελματικά με τα μουσεία, το οποίο είναι ενθαρρυντικό, όχι μόνο διότι υπογραμμίζει ότι τα μουσεία χρειάζονται καταρτισμένο επιστημονικό προσωπικό, αλλά επίσης διότι σημαίνει ότι η ερευνητική και η επαγγελματική μουσειολογία στην Ελλάδα αναπτύσσεται και νέες ιδέες και πρακτικές δοκιμάζονται, εφαρμόζονται και αξιολογούνται.

Παρόλα αυτά, οι οικονομικές συνθήκες στην Ελλάδα είναι τέτοιες που κάνουν δύσκολη την επαγγελματική ενασχόληση με τα μουσεία και αρκετοί Έλληνες μουσειολόγοι επιλέγουν ή αναγκάζονται να αναζητήσουν εργασία σε μουσεία του εξωτερικού. Αυτή είναι φυσικά μια πραγματικότητα σε διάφορα επαγγέλματα, αλλά στην περίπτωση της μουσειολογίας μπορεί να πει κανείς, ότι διέκοψε την πορεία σύγκλισης που είχε ξεκινήσει στις αρχές του 2000 μεταξύ της μουσειολογίας ως αντικειμένου σπουδών και της μουσειολογίας ως επαγγελματικού κλάδου. Αυτό είναι ανησυχητικό, όχι μόνο για τους αποφοίτους μουσειολογίας, αλλά και για το μέλλον των μουσείων των ίδιων. Αυτά τα θέματα είναι γνωστά στους συναδέλφους μουσειολόγους στα ελληνικά πανεπιστήμια και σε διευθυντές και στελέχη μουσείων και συναφών πολιτιστικών οργανισμών, οι οποίοι κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες παίρνουν πρωτοβουλίες για να εξετάσουν και να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που έχουν παρουσιαστεί. Μια τέτοια πρωτοβουλία είναι η «International Museum Academy Greece – Transforming Future Museums”, μια συνεργασία ελληνικών μουσείων με τη Βρετανική Ακαδημία και την υποστήριξη του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, που προσφέρει εκπαίδευση και κατάρτιση σε επαγγελματίες του πολιτισμού στην Ελλάδα (https://www.britishcouncil.gr/en/events/transforming-future-museums).

Με την υποστήριξη της Πολιτείας και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τη συνεργασία φορέων και ανθρώπων της εκπαίδευσης, των μουσείων και του πολιτισμού και την ενεργή συμμετοχή πολιτών και τοπικών κοινοτήτων, ο κλάδος της ερευνητικής και επαγγελματικής μουσειολογίας και τα μουσεία τα ίδια μπορούν να βρουν τρόπους να αντιμετωπίσουν  άμεσα τα προβλήματά τους κατά το δυνατόν και να σχεδιάσουν για το μέλλον.

Μίνα Βασιλοπούλου,

Υπεύθυνη Δημοσιογραφικού Περιεχομένου, Skywalker.gr